منابع طبیعی و نقش آن در توسعه پایدار شهری

 به گزارش کمیته ارتباطات و امور رسانه ای در صبح روز شنبه مورخ ۲۴ مهرماه ۱۴۰۰ پانزدهمین پژوهش کمیته آموزش و پژوهش حوزه اجرایی با موضوع منابع طبیعی و نقش آن در توسعه پایدار شهری منتشر شد، که محتوای آن را می توانید در ذیل ملاحضه فرمایید.

در نگاهی گذرا به مفهوم توسعه پایدار متوجه می‌شویم نقش منابع طبیعی تجدید‎‌پذیر و تجدید ناپذیر در امر توسعه یک شهر و کشور بسیار حیاتی و مهم است. در یک تعریف کلی، توسعه پایدار عبارت است از استفاده منطقی و  بهینه  از منابع کره زمین؛ که منظور از منابع کره زمین، منابع انسانی، محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سایر منابع می باشد. در این مقاله قصد داریم در خصوص نقش منابع طبیعی در توسعه پایدار اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهیم.

از جمله عواملی که باعث تغییر نگرش به امر توسعه پایدار شده است، بحث محدودیت منابع و به خطر افتادن منابع محدود طبیعی است. این مسئله موجب شده که در مفهوم توسعه پایدار انسانی توسعه با بهره برداری منطقی و بهینه از منابع و فرصت ها مترادف شود. امروزه دیگر صحبت از حفظ محیط زیست، جنگل ها، مراتع و سایر منابع محیط طبیعی نه تنها جزو موضوعات تخصصی ویژه رشته ای خاص بلکه موضوع بقای جامعه انسانی، عدالت اجتماعی و اقتصادی و توسعه پایدار شده است.

مفهوم سفینه فضایی بودن زمین که انسان ها سرنشینان آن به شمار میروند و حیات این سرنشینان بر ذخایر محدود و صدمه پذیر آب و خاک و هوا متکی است، حاکی از آن است که امروزه مفهوم توسعه پایدار عینیت بیشتری یافته و درک آن فراگیر تر شده است. باید توجه کنیم همچنان که جمعیت کره زمین بیشتر می شود، فشار بر منابع آن افزایش می یابد؛ به گونه ای که بقای کل آن در خطر قرار می گیرد. در این راستا مهم است سازو کار های روابط متقابل بین عوامل زیست محیطی و جامعه انسانی بیشتر شناخته شود.

بین تداوم بقای انسان روی زمین و محیط طبیعی رابطه ایقوی وجود دارد. شدت این رابطه به حدی است که نقص در هر کدام از عوامل طبیعی می تواند به منزله پایان حیات انسانی تلقی شود. باید بدانیم بیش از هشتاد درصد کل تولید سالانه مواد اولیه جهان به وسیله خاک ها تامین می شود و عملکرد آن در زمینه سازگاری انسان و محیط طبیعی منابع معیشت گروه انبوه انسانی را تعیین می کند، که سه رکن اساسی کشاورزی، دامداری و بهره برداری از جنگل را به وجود می آورد.

نظام اقتصادی کنونی که اکثر کالاهای مادی و خدماتی ضروری را برای زندگی آدمی فرهم می کند بدون حمایت سیستم های اکولوژیک گیاهان و حیوانات و روابط متقابل بین آنها  قادر به فعالیت نخواهد بود. توجه کنید نظام اقتصادی، یک نظام باز است یعنی در جریان عمل برای فراهم کردن کالاها و خدمات یا ثروت برای انسان، باید منابع را از طبیعت استخراج کند، آنها را آماده مصرف نماید و همچنین تلفات و ضایعات منابع را به محیط بازگرداند. در نتیجه هر چه منابع بیشتری از محیط زیست جذب سیستم اقتصادی شود، ضایعات بیشتری به محیط بازگردانده خواهد شد و این امر موجب میشود که بر ظرفیت محدود منابع و محیط زیست فشار بیشتری وارد شود.

با توجه به نکات مطرح شده، استفاده بی حساب کتاب منابع طبیعی علاوه بر آنکه موجب تهی شدن این منابع می شود، باعث تولید ضایعاتی است که در نهایت به محیط زیست بازگردانده می شود. وجود ضایعات و منابع تهی شده به این معنی است که نسل آینده و طبقه محروم نسل حاضر نه تنها با منابع تمام شده روبه رو است بلکه باید هزینه مضاعف شرایط زیستن در محیطی ناسالم را نیز بپردازد. این روند نتیجه عدم توجه به روابط اکولوژیک در سطح سیستم حیات است که برمبنای رابطه متقابل و مشارکت  هدفمند تمامی عناصر آن استوار است و نتیجه آن به خطر افتادن پایداری اکولوژیک سیستم حیات که انسان جزیی از آن به شمار می رود، خواهد بود.

راهکار چیست؟

برای آنکه بتوان زیستن و استفاده از منابع طبیعی و غیر طبیعی را درکره زمین برای سال ها تضمین کرد، نیاز است به طور جدی به امر برنامه ریزی شهری و استفاده بهینه از منابع اقدام شود؛همچنین نیاز است در خصوص منابع طبیعی و توسعه پایدار سازماندهی و بهینه سازی روابط بین انسان و منابع طبیعی و زیست محیطی که یکی از اصول اساسی  به حساب می آید برنامه ریزی شود. توسعه انسانی پایدار باید به دنبال الگو هایی از تولید و مصرف مادی باشد که تکرار شدنی و مطلوب باشد. در این الگو ها منابع طبیعی  به منزله کالایی رایگان که کشوری، نسلی یا فردی بنا به میل خود آن را تاراج میکند، تلقی نشود، بلکه برعکس این منابع، قیمتی دارند که کمیابی نسبی کنونی و آتی، منعکسش می کند. از این رو در این الگو ها منابع محیطی پایان پذیر با هر دارایی کمیاب دیگری حکم یکسانی دارد و بهذه برداری از آنها باید تابع سیاست های معقولی از بابت مدیریت دارایی ها باشد.

پس بر اساس این دیدگاه تقسیم منابع تجدید پذیر و تجدید ناپذیر مفهومی ندارد. همه منابع، تمام شدنی هستند و این نحوه بهره برداری و استفاده  از منابع است که در درجه کمیابی یا تهی شدن و نشدن آن ها را تعیین می کند. در این چارچوب مدیریت منابع زیستی و نحوه دسترسی به آثار استفاده از  این منابع، بیش از مقدار آن اهمیت دارد و مشارکت اساسی مدیریت اساسی مدیریت در منابع، تعیین کننده سرنوشت توسعه یک کشور می باشد.

منبع: مقاله عوامل اصلی در فرایند توسعه پایدار: مردم، منابع، فضاها و نقش مشارکت مردمی در آن از دکتر جمعه پور

مولف: شیوا بریانیان. مدیر کمیته آموزش و تواتمندسازی