مشارکت مردم کلیدی در توسعه پایدار شهری

به گزارش خبرنگار کمیته ارتباطات و امور رسانه ای در صبح روز چهارشنبه مورخ ۶ فروردین ماه ۱۳۹۹ معاونت تحقیقات و برنامه ریزی حوزه اجرایی در راستای اهداف و برنامه خود اولین پژوهش این معاونت را در سال جدید با موضوع مشارکت مردم کلیدی در توسعه پایدار شهری منتشر نمود که می توانید آنرا در قسمت زیر مطالعه نمایید.

به نام خدا

در نیم قرن اخیر، تلاش های بسیاری در جهت رسیدن به سطح قابل قبولی از توسعه توسط دولت ها انجام شده است. نکته کلیدی در این تلاش ها این جا است که “توسعه از طریق مردم شکل می گیرد نه با تولید، همچنین محتوای توسعه در هماهنگی بین انسان با محیط شکل می گیرد”. از جمله نگرانی ها در خصوص عملکرد الگوی های توسعه ،ناشی از وجود نگرشی تک خطی و غیر سیستمی به سیستم پیچیده طبیعت است. این نگرش تک خطی می تواند عامل برهم زدن تعادل های زیست محیطی، انسانی و اقتصادی در سطح سکونتگاه های شهری و روستایی شود.

یک سوال: هر سرزمینی را، سیستمی در نظر بگیرید که از اجزای مختلف تشکیل شده است. این سیستم تا زمانی می تواند به بقای خود ادامه دهد که از تعادل لازم میان اجزا برخوردار باشد‌. پس در نتیجه نیاز است اجزا و عناصر در جایگاه درست خود قرار گیرند، نقش خود را به خوبی انجام داده و همچنین ارتباطی منطقی بین اعضا وجود داشته باشد‌.

سوال این است که چگونه می توان بین سیستم اجتماعی و اقتصادی در این شرایط تعادل برقرار کرد تا به یک روند تغییر مطلوب و پایدار دست یافت؟

در راستای این سوال، به عقیده صاحب نظران توسعه واقعی، توسعه ای است که پایدار باشد و برای آنکه توسعه پایدار باقی بماند، باید متعادل باشد تا بتواند رابطه ای متعادل را بین اجزای سیستم به وجود آورد. در این زمینه سه شاخصه “زیست محیطی“، “اجتماعی” و “اقتصادی” مد نظر است. همچنین توسعه پایدار را با توجه به این سه شاخصه می توان به این صورت نیز تعریف کرد:

“توسعه ای که احتیاجات نسل حاضر را در سه شاخصه‌ی زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی بدون لطمه زدن به توانایی نسل های آتی، در تامین نیازهای امروز خود برآورده نماید”.

سوال مد نظر این بود، چگونه بین دو سیستم اجتماعی و اقتصادی تعادل برقرار شود؟

برای برقراری تعادل بین دو سیستم اجتماعی و اقتصادی بهتر است عدالت بین نسلی و همچنین درون نسلی تامین شود. برای آنکه توسعه پایدار از لحاظ اخلاقی با ثبات باشد، نیاز است سطح زندگی اقشار کم درآمد بهبود یابد و با تاکید بر رفاه قشر فقیر جامعه امکان بهبود استاندارد زندگی مردم فراهم شود. در این صورت برای جلوگیری از وارد آمدن خسارت به سرمایه های نسل آینده، برنامه ریزی های لازمه با هدف “عدالت در بهره مندی از فرصت ها” و “قرارداد اجتماعی بین نسل ها” پدید می آید.

در ابتدای مقاله عنوان شد در نیم قرن اخیر دولت ها  تلاش زیادی را در راستای توسعه انجام داده اند؛ اما آیا این عملکرد صحیح است؟

باید قبول کنیم الگوی توسعه پایدار در واقع براساس القای یک روند از بالا به پایین به دست نمی آید و گروهی خاص نمی تواند آن را برای گروهی دیگر تنظیم کند. توسعه پایدار حالتی است که از بطن جامعه تولید می شود و تمامی اجزای جامعه، از قشرهای مختلف مردم گرفته تا منابع و امکانات به صورت مستقیم با این مسئله درگیر اند.

در جوامعی که دولت ها گرایش دارند مردم را در پشت صحنه توسعه نگه دارند، میزان گرایش آنان برای انجام فعالیت های توسعه محور کم است و متناسب با آن نیز میزان توسعه پایدار در آن کشور کمتر است. این در حالی است که توسعه پایدار بیشتر بر مبنای محوریت مردم و درگیری مستقیم آنان شکل می گیرد. زمانی که رابطه ای مستمر بین انسان ها و محیط شکل می گیرد، شناخت صحیح و انتظارات متناسب با ظرفیت های اجتماعی و طبیعی رو به سمت تعادل و پایداری رفته و در چنین اجتماعی، تضاد منافع فرد-جمع و انسان-طبیعت از بین رفته و توسعه پایدار شکل می گیرد.

نقش مردم در توسعه پایدار چیست؟

برای آنکه رشد و توسعه بتواند پایدار باقی بماند و از نسلی به نسل دیگر تداوم پیدا کند باید بر محوریت مردم و اجتماع تاکید شود و از الزامات پایداری، درگیر کردن مردم از طریق “مشارکت” در پروسه توسعه می باشد‌. در بسیاری از موارد کلید پایداری توسعه و رسیدن به توسعه مطابق با شرایط زیست محیطی و انسانی در توجه به “فرهنگ بومی” نهفته است. بنا براین با توجه به جایگاه و نقشی که مشارکت مردم در امر توسعه پایدار دارند، توجه به این نکات مهم است:

• هر چه سطح مشارکت اجتماعی بالاتر رود، جامعه از سطح دموکراسی بالاتری برخوردار خواهد شد و این یعنی پایداری بیشتر و توسعه متعادل تر.
• درگیر کردن مردم در امر توسعه یعنی شناخت بهتر مسائل، ضرورت ها و نیازها و استفاده بهینه تر از منابع و فرصت ها.
• فرایند مشارکت به منزله نوعی فرایند توسعه از پایین به بالا است.
• مشارکت یعنی همراهی با زمان و درک واقعی شرایط، نیازها و توانایی های جامعه.
• و مشارکت یعنی ارتباط متقابل بین “مردم یک جامعه” با “برنامه ریزان و تصمیم گیرندگان یک جامعه”.

همچنین باید توجه شود که نقش مشارکت مردم در شاخصه “توسعه های انسانی” را نیز نمی توان نادیده انگاشت و پایدار بودن توسعه را باید از چند زاویه بعد مشارکت مردم توجه کرد:

در بعد کمی، باید به اهمیت تاثیر جمعیت انسان ها و جوامع در توسعه پایدار توجه شود.

و در بعد کیفی، به اهمیت تاثیر توزیع آثار توسعه و فرصت ها، فقر و کیفیت زندگی، عدالت اجتماعی و اقتصادی توجه شود.

مؤلف: شیوا بریانیان و اعضای معاونت تحقیقات و برنامه ریزی

منبع: مقاله عوامل اصلی در فرایند توسعه پایدار: مردم، منابع، فضاها و نقش مشارکت مردم در آن از دکتر محمود جمعه پور.